Dit is de tweede reeks verhalen van ondernemende wetenschappers. De verhalen in het eerste boekje waren tegelijkertijd heel verschillend en opvallend eensluidend. Dat is nu niet anders. De wetenschappers stammen opnieuw uit verschillende disciplines en universiteiten, bevinden zich in verschillende carrièrefases en vervullen verschillende rollen. Zo zijn zij naast wetenschapper bijvoorbeeld ondernemer, bestuurder en chief impact officer. Sommigen zijn betrokken bij startups of werken met bestaande bedrijven, anderen juist weer helemaal niet.
De wetenschappers in het eerste boekje worden verbonden door de vanzelfsprekendheid waarmee zij wetenschap en ondernemerschap combineren, zich richten op gebruik van hun kennis en werken met en voor mensen. Die rode draad loopt door in dit tweede deel. Wat echter opvalt in de verhalen van deze wetenschappers, is dat het kennelijk nog niet voor iedereen – in hun omgeving én in de bredere maatschappij – vanzelfsprekend is dat wetenschappers impact nastreven.
Een verklaring daarvoor kan zijn dat wij het begrip impact vaak gebruiken in ‘enge zin’ en dan beperken tot het ontwikkelen en toepassen van technologische oplossingen (producten, diensten) voor grote maatschappelijke vraagstukken. Impact is natuurlijk breder dan dat. Iedere wetenschapper heeft impact, maar maakt die impact langs verschillende ‘paden’. Het opleiden van een nieuwe generatie talent voor wetenschap en samenleving is misschien wel de belangrijkste, het vergroten van onze kennisbasis is een tweede en het toepassen van die kennis om maatschappelijk welzijn en welvaart te creëren een derde.
Deze paden staan bovendien niet los van elkaar – zij zijn onlosmakelijk verweven en verschillende vormen van impact ontstaan dikwijls samen en uit dezelfde (onderzoeks)activiteiten. Kennis verrijkt ons als individuen, organisaties en samenleving, zowel letterlijk (welvaart) als figuurlijk (welzijn). Laat ons daarom twee extra take-aways meenemen uit de verhalen in dit boekje: de noodzaak om impact te erkennen en waarderen en het belang van transparantie en vertrouwen om impact te realiseren.
Erkennen en waarderen
Onze ondernemende wetenschappers krijgen gelukkig steeds meer erkenning en waardering voor zowel het onderzoek dat zij doen, als de impact die zij daarmee maken. ‘Erkennen en waarderen’ is niet voor niets een speciaal programma van de kennisinstellingen en wetenschapsfinanciers UNL, KNAW, NFU, ZonMw en NWO. Toch is er nog veel werk te verzetten om collega-wetenschappers en de (rest van de) samenleving ervan te overtuigen dat impact maken geen zonde tegen ‘pure’ wetenschap is, maar juist een zegen van – en voor – die wetenschap; en dus niet iets waarom wij wetenschappers niet moeten wraken maar waarderen.
Dat begint met het weerleggen van de schijntegenstelling tussen wetenschap en impact. Zij (ont)staan niet los van elkaar, maar in symbiose – zoals bijvoorbeeld Kitty Nijmeijer laat zien. In haar praktijk leidt onderzoek naar toepassingen met/bij bedrijven tegelijkertijd tot nieuwe en betere oplossingen voor praktische vraagstukken als uiterst interessante vragen voor fundamenteel onderzoek. Ook onderwijs en onderzoek vloeien in elkaar over – al was het maar omdat een promotietraject zowel nieuwe kennis oplevert, als een nieuwe wetenschapper opleidt – en beide zijn zowel vormen van als voorwaarden voor impact. Immers, zo stelt onder meer Tanja van der Lippe terecht, het zijn de mensen die je met dat onderwijs en onderzoek opleidt die de wereld veranderen. Het brengt Davide Iannuzzi tot de vraag of het maximaliseren van impact, langs welk pad dan ook, niet het ultieme doel zou kunnen zijn van universiteiten en hun kennis-en technologietransfer organisaties.
Het explicieter zichtbaar maken van bijdragen van de wetenschap aan maatschappelijk welzijn en welvaart helpt niet alleen wetenschappers om die impact te waarderen, maar ook de waarde van wetenschap zelf meer te (h)erkennen en jong talent te interesseren voor de wetenschap en impact. Zo kan meer erkenning van impact tegelijkertijd leiden tot meer aanzien, ruimte, belangstelling en geld voor wetenschap.
Transparantie en vertrouwen
Onze ondernemende wetenschappers voelen allemaal een verantwoordelijkheid om niet alleen impact te maken, maar daarin ook zo transparant mogelijk te zijn. Om kennis bij iedereen te krijgen en als rolmodel meer en andere doelgroepen aan te spreken, zoals Margriet Sitskoorn zo mooi doet. Maar ook omdat transparantie (schijnbare) belangtegenstellingen helpt te voorkomen of relatief eenvoudig op te lossen. De verhalen in dit boekje illustreren weer eens dat belangenconflicten vaak meer worden gevreesd – veelal zonder echte aanleiding – dan dat ze in de praktijk voorkomen.
Als we erkennen dat de belangen van wetenschappers, instellingen en ondernemers prima samengaan en zelfs dikwijls samenvallen, hoeven wij ook niet te proberen een inherent dynamisch en chaotisch proces als innovatie te controleren in regeltjes en procedures. Wellicht kunnen we een aan Lenin toegeschreven principe zelfs beter omdraaien: controle is goed, vertrouwen is beter. Laten we erkennen dat (vrijwel) iedere wetenschapper de beste intenties heeft, elkaar waarderen om de impact die we nastreven – in welke vorm dan ook – en elkaar daartoe de ruimte gunnen en helpen de juiste weg te vinden.
Wel spreken wij elkaar dan aan op volledige transparantie en gaan wij in gesprek wanneer er toch een verschil van inzicht of potentieel conflict is. Ondernemende wetenschappers in de voetsporen van Rebecca Saive en Hedderik van Rijn zouden dan niet tegen de stroom in impact hoeven te maken. En tijd, energie en publieke middelen zouden – zoals Berend van Meer hoopt – dan meer kunnen gaan zitten in het sneller en beter uitvoeren dan in het voorbereiden en beoordelen van voorstellen.
De verhalen in dit boekje zijn opnieuw bedoeld om te inspireren en aan te zetten tot reflectie en discussie, niet om conclusies te poneren. Het wil een begin-en geen eindpunt zijn. Als deze ‘Denkers die doen’ u ook doen denken en ertoe bewegen meer verhalen, voorbeelden, inzichten en ideeën – uw eigen of die van anderen – te delen en in te brengen in een brede discussie over wetenschap en impact… dan is dit boekje in zijn opzet geslaagd!